Tarix fənninin tədrisində debat ən səmərəli metodlardan biri kimi

Azərbaycan Respublikası müstəqillik əldə etdikdən sonra bir çox məsələlərdə olduğu kimi tarixdə və tarix fənninin tədrisində olan meyarlar da dəyişdi. Belə ki, əgər Sovet dövründə tarixi şəxslər, tarixi hadisələr və proseslərə olan münasibət “mərkəzdə” formalaşdırılaraq geniş ictimaiyyət üçün hazır və dəyişilməz məhsul kimi ötürülürdüsə, təqdim olunan məhsulu  hər kəs kult olaraq qəbul edirdisə, müasir dövrdə yanaşma tərzi tamam fərqlidir. Buna təsir edən əsas amillər “buxovların” əvvəlkinə nisbətən xeyli yumşalması və informasiyanın əldə edilməsi üçün daha çox İKT-nin köməyindən istifadədir. Bu isə şagirdlərin sinfə daha rəngarəng informasiya ilə gəlməsini təmin edir. Müəllimlərin artıq informasiya və bilikləri hazır şəkildə ötürməsi şagirdləri qane etmir. Bu isə müəllim haqqında müxtəlif baxışların yaranmasına gətirib çıxarır. Belə ki, müəllimin peşəkarlığına, mövzunu şagirdlərə çatdırmasına “kölgə” salır. Ənənəvi tədris bu problemin həllində gücsüzdür və əksəriyyət vaxtı problemi həll etmir, sadəcə problemin həllini qeyri-müəyyən vaxta təxirə salır. Lakin şəxsiyyətyönümlü təlim interaktiv təlim metodlarından istifadə edərək elə şagird tərəfindən problemi həll etmək üçün geniş üfiqlər açır. Belə metodlardan biri debat metodudur. Sosial-siyasi məsələlərin və problemlərin həllində debat nə qədər effektivdirsə tarix fənninin tədrisində də biz eyni effektivliyi qeyd edə bilərik. Məlum olduğu kimi hər hansı problemin həllində debatdan istifadəyə o vaxt ehtiyac yaranır ki, münasibətdə fərqli yanaşmalar yaranır. Tarix fənninin tədrisində isə şəxslərə, hadisə və proseslərə fərqli yanaşmalara hər addımda rast gəlirik. Bu zaman ənənəvi tədrisdə olduğu kimi problem müəllimin hökmü ilə deyil şagirdlərin analizi, məntiqi və tənqidi yanaşmasının nəticəsi olaraq həll edilir.

7-ci sinif Azərbaycan tarixindən “Babəkin başçılığı altında Azərbaycanda azadlıq müharibəsi” mövzusu keçərkən mən aşağıdakı təlim nəticələrinə nail olmağı qarşıma məqsəd qoymuşdum: ”Babək və Cavanşiri oxşar və fərqli cəhətlərinə görə təhlil edir, Babək şəxsiyyətini dövr baxımından qiymətləndirir.” Bu mövzunu keçməklə şagirdlərdə Babək şəxsiyyətinə, onun Azərbaycanın azadlığı üçün etdiklərinə rəğbət formalaşdırmağa, hər birində Babəkə oxşama və onun kimi Vətən üçün təmənnasız xidmət göstərmə düşüncəsi yaranmasını təmin etmək istəyirdim. Lakin şagirdlərimdən biri söylənilən fikirlərlə razılaşmadı və fikrini belə əsaslandırdı:”Babək ərəblərə qarşı vuruşurdu, ərəblərin İslam dinini yaymasını nəzərə alsaq onda deməli Babək elə İslam dininə qarşı idi. Biz bir müsəlman olaraq Babək haqqında müsbət rəy bildirə bilmərik. Ona azadlıq uğrunda mübarizə aparmış bir xalq qəhrəmanı kimi deyil, İslama qarşı vuruşmuş bir kafir olaraq baxmaq lazımdır.” Təbii ki, auditoriyada bu cür mülahizənin səslənməsi təlim nəticələrinə nail olmaqda mənə mane olurdu və birmənalı şəkildə şagirdi susduraraq bu problemin üstündən də keçmək olmazdı. Ona görə də mən bu məsələni müzakirə etməyi təklif etdim. Bəbəkin şəxsiyyəti ilə bağlı sinifdə iki qütblü bir yanaşma vardı. Bu, mənə məsələnin həllində debatdan istifadə üçün imkan verdi. Şağırdlərə öz mülahizələrini sübut etmək və bitərəf qalan yoldaşlarını özlərinə inandırmalarına nail olmaq üçün növbəti dərsin vaxtına kimi hazırlaşmalarını tapşırdım. Növbəti dərsin vaxtına kimi hər iki fikri müdafiə edən qrupla görüşərək onların mövzu ilə əlaqədar əlavə məlumatları əldə etməsini təmin edir, onların debata hazırlığı ilə tanış olurdum. Təyin edilən vaxt debat baş tutdu, hər iki tərəf əsaslı dəlillər göstərməyə və öz fikrini sübut etməyə çalışırdı. Müzakirənin gedişini şagirdlərin öhdəsinə buraxsam da aşağıdakı suallarla müzakirənin gedişini yönləndirirdim:

-Ərəblərə qarşı başlayan bu hərəkatın VII əsrdə deyil, IX əsrdə baş verməsinin əsas səbəbi nə idi?

-Niyə Afşinin təklifini Babək qəbul etmədi?

-Xürrəmilər hərakatının Azərbaycanın dövlətçilik tarixinə təsirləri nədən ibarət idi?

Sonda lazım olan nəticələrin əldə olunmasına nail oldum. Babək haqqında mənfi rəyi olan şagirdlər onun əslində bir Azadlıq mücahidi olduğunu qəbul etdilər, amma müəllim dediyi üçün yox, bunu öz yoldaşları onlara sübut etdiyi üçün!

Debat zamanı müəllim tərəfindən birbaşa müdaxilə, tərəflərdən hər hansı birini dəstəkləmək yolverilməzdir. Əks halda bu birmənalı olaraq şagirdin şəxsiyyətində öz mənfi izini qoyacaqdır. Şəxsiyyətyönümlüyün əsas prinsip kimi qəbul edildiyi müasir kurikulumda isə bu biz müəllimlər tərəfindən buraxılan ən böyük səhv olardı!